A causa del riscaldamento globale i temporali stanno diventando sempre più frequenti e generano fulmini anche in luoghi in cui non ci sono mai stati. I fulmini che colpiscono le foreste causano danni di cui, finora, non ci si è mai accorti e che, potenzialmente, potrebbero essere molto più pericolosi di quello che si possa immaginare.

Zo vorstìana gerècht hefpar å khödante ke dar plitzegar – fulmine iz ’z strom boda geat von hümbl atti earde, di saèta – saetta iz ’z strom boda geat vonar sait att d’åndar von hümbl (zum baispil vonar bolkhnen att d’åndar) un dar plitzegar – lampo iz bazma sek von disan strom. In disan artìkl barpar ren von plitzegar – fulmine, ’z strom boda von hümbl rift atti earde. Alle djar schiar tausankh laüt in da gåntz bèlt khemmen gitöatet vonan plitzegar. Lai a bòtta att 1.300 dar plitzegar vallt djüst atz mentsch; daz meararste von vert valltar att eppaz sèmm dèllant, azpe a långa stång odar an albar, un, mèkkante sèmm, riftar spetar atti laüt; ma mocht o gidenkhan ke, hèrta alle djar, soinsa schiar zen vert mearar di laüt boda khemmen givånk vonan plitzegar un übarlem.

Allz daz sèll boda iz augeluant spitze zuar in hümbl ziaget zuar ditza strom boda süacht hèrta in khürtzarste bege zuar dar earde.

Sa soin schiar an mildjàrdounviarhundarttausankh di plitzegar boda valln atti earde alle djar un bartn soin hèrta mearar umbrómm ’z iz hèrta bermar. ’Z djar 2014 di schientziètt vodar Universitét vodar California håm geschètzt ke di plitzegar boda bartn valln atti Stati Uniti in di hundart djar boda bartn khemmen bartn soin daz dupplte von sèllnen boda soin khent augemercht in lest sèkolo. Azta dar air vodar bèlt bart khemmen bermar von an uantzegen grado, bartnda soin dar 12% plitzegar mearar, daz meararste auz pan herbest un ka långez.

In an artìkl vo Focus vo vor biane zait redetma vodar studjösen Lucy Rowland vodar Universitét vo Exeter, boda iz gest nå zo studjàra di èlbar vodar Amazzonia balda, attn albar bose iz gest nå zo arbata, izta givallt a plitzegar: alle soine strumént soin vorprócht ma ’z hatt parìrt ke dar albar hatt gihatt khumman schade. A drai tang spetar dar albar iz gest gidorrt. Allz ditza strom boda rift von hümbl mövartze nèt in èlbar von barmen plètz, azpe di Amazzonia, azpe ’z khint vür da kan üs un ditza vil vert schedeget di èlbar åna azparz barnen. A collega vodar Rowland, Tim Hill, segante asó, iz nå est vürzotraga an arbat att ditza: dar iz nå zo studjàra schiar 20.000 èlbar boda soin zbisnen dar Nigeria un in Ghana un zo tüanaz nütztar khebl pitt metàll boda, azta vallt a plitzegar, machan an “campo magnetico” boda zoaget belar albar ’z izta khent givånk.

Azma barnat ke di èlbar boda khemmen givånk von plitzegar di mearastn von vert soinz di gröazarstn un di eltarstn, pròprio di sèllnen boda drinnhaltn in 50/60% vodar CO2 boda haltn di èlbar vodar bèlt, beratz eppaz gåntz schaüla un perikolósat vor ’z lem vodar gåntzan earde. (E.v.K.)